Een omgekeerde wereld

Met een oorlog vlakbij, worden we eens te meer bepaald bij onze vrijheid, als we zien en horen hoe anderen leven in een dictatuur. Het is altijd het oude verhaal en hetzelfde liedje: machtigen die anderen er met grof geweld onder houden.
Hoe heftig het leven in een onvrije staat kan zijn, wordt beschreven in de romans van Margaret Atwood, “Het verhaal van de dienstmaagd” en “De testamenten”, over de verzonnen republiek Gilead. Een totalitair regime waarin vruchtbare vrouwen als slavinnen worden verkracht om kinderen te baren voor de heersende klasse. Gehoorzaamheid wordt afgedwongen met martelingen, groepsexecuties en lijken die worden opgehangen aan de stadsmuur. De onderdanen buigen en knielen, niet uit respect, maar uit angst. In een interview vertelde Atwood dat ze niets verzonnen heeft, alles wat zich afspeelt in haar romans is ooit echt gebeurd of gebeurt nog. Ze houdt ons een spiegel voor van onze wereld.
Net zoals bijbelverhalen ons een spiegel voor houden, we lazen afgelopen weken het bijbelverhaal van Esther, over een machtige heerser die eist dat iedereen voor hem buigt en knielt en die zijn tegenstanders wil laten vermoorden.  Maar die spiegel laat óók zien dat er verzet mogelijk is, dat er een einde kan komen aan al dat geweld en onrecht. In het bijbelverhaal weigert koningin Vasti zich door dronken mannen te laten gebruiken, de jood Mordechai buigt en knielt niet voor de despoot, en het joodse weesmeisje Esther laat de machthebber in de val lopen. Ze doen het met gevaar voor eigen leven, maar ze hebben succes, en zo wordt uiteindelijk een genocide voorkomen.
Ook in onze tijd zien we verzet: Russen die de straat op gaan, Oekraïners doen het ook. Niet iedereen buigt en knielt, al is dat met gevaar voor eigen leven.
Ook in de romans van Atwood is er verzet, een ondergrondse groep die mensen helpt ontsnappen uit Gilead, ook tante Lydia, die op een harde manier leiding geeft aan het vrouwenverblijf, komt tot bezinning. Ze is deel van het systeem, maar ondergraaft het ook, door stiekem het verzet te steunen.
Als zij jaren later in haar dagboek terug kijkt op wat ze gedaan heeft, vraagt ze zich af: ‘Verafschuwde ik het systeem dat wij bekokstoofden? Of was ik trots op wat we wisten te bereiken, ondanks de beperkingen?’ Als de republiek ten onder is gegaan, worden haar dagboeken gevonden, waarin de corruptie van Gilead nauwkeurig beschreven wordt. Was dat haar zoete wraak, dat alles uiteindelijk aan het licht komt?
Net zoals in onze tijd soms beelden, appjes of telefoongesprekken openbaar worden, waardoor de machtigen de realiteit niet langer kunnen ontkennen. Dan kan alles worden omgekeerd, zoals lied 1001 ons leert: “Zijn woord wil deze wereld omgekeerd, dat lachen zullen zij die wenen, dat wonen zal wie hier geen woonplaats heeft, dat dorst en honger zijn verdwenen”.

Dat is het visioen dat ons gaande houdt, die omgekeerde wereld: “mensen zullen andere mensen zijn, de bierkaai wordt een stad van vrede.”

Japke van Malde, predikant Nieuwkoop